نیازها و چالش‌های زبان‌شناسی ایران

به گزارش روابط عمومی و اطلاع‌رسانی دانشگاه بیرجند، دکتر ناصح، عضو هیأت علمی دانشگاه به مهم ترین نیازهای زبان شناسی در ایران و به پیشینه زبان شناسی در کشور اشاره کرد و گفت: زبان شناسی در ایران در اوایل دهه ۱۳۴۰ به اهتمام شادروان دکتر محمد مقدم و همکاران ایشان در دانشگاه تهران پایه گذاری شد.
وی اظهارکرد: در ابتدا این گروه آموزشی با استادان حوزه فرهنگ و زبان‌های باستانی در قالب یک گروه دانشگاهی بودند ولی به تدریج مطالعات هم زمانی (امروزی) و مطالعات درزمانی (تاریخی) در زبان شناسی ایران نیز از هم جدا شد و استادان این رشته ها در قالب دو گروه آموزشی جداگانه ادامه همکاری دادند.
عضو هیأت علمی گروه زبان شناسی دانشگاه بیرجند بیان کرد: زبان شناسی در ایران تا چندی پیش شاخه های متنوعی نداشت و با عنوان زبان شناسی همگانی (زبان شناسی نظری) فعالیت داشت ولی در سال‌های اخیر همسو با تحولات بین المللی این رشته شاخه‌های نوینی به آن اضافه شد که از آن جمله می‌توان به زبان‌شناسی رایانشی (علاقمندی‌های مطالعاتی مشترک علوم زبان شناسی و رایانه)، زبان شناسی شناختی، زبان شناسی حقوقی و سایر موارد اشاره کرد؛ لذا اغلب استادان این گرایش‌ها با همان دکتری زبان شناسی همگانی سابق متناسب با علایق پژوهشی خود به تدریس در این شاخه‌ها مشغول‌ بوده و پیشینه فعالیت‌های پژوهشی و مطالعاتی ایشان در شاخه‌های جدید موجب گشایش این گرایش‌ها در برخی دانشگاه‌های کشور شده است.
وی در باب تأثیر دانش زبان شناسی بر تقویت زبان فارسی افزود: زبان شناسی در هر کشور در خدمت زبان ملی آن کشور است و در مورد زبان فارسی نیز همانگونه که گفته شد پس از ایجاد نخستین گروه زبان شناسی در ایران (۱۳۴۲- دانشگاه تهران) مطالعات نوینی در حوزه‌های متنوع و بعضاً میان رشته‌ای آغاز شد که برای شروع بسیار مفید تلقی می‌شد.
وی ادامه داد: این مطالعات در سال‌های اخیر همسو با تحولات جهانی این رشته رشد مقبولی یافته است که می‌توان علاوه بر اشاره به تحقیقات تطبیقی-رده شناختی میان زبان فارسی و سایر زبان‌ها و گویش‌های مرکزی، مرزی و فرامرزی در ایران، به ضرورت تعمیق مطالعات نوینی در حوزه‌های زبان شناسی رایانشی، عصب شناسی زبان، زبان شناسی زیست محیطی، نشانه شناسی و زبان شناسی حقوقی اشاره کرد که به دلیل محدودیت نیروی انسانی متخصص و مجرب، جای کار بیشتری دارد.
دکتر ناصح درباره گسترش زبان شناسی در دانشگاه‌های ایران گفت: به برکت خدمات استادان متقدم زبان شناسی اینک این رشته در ده‌ها دانشگاه دولتی و غیردولتی ایران عمدتاً در دوره‌های تحصیلات تکمیلی دانشجو می‌پذیرد و به ویژه در دهه اخیر دانش آموختگان زیادی یافته است. همچنین در دو دهه اخیر که فعالیت‌های انجمن زبان شناسی ایران رونق بیشتری یافته و سالانه شاهد برگزاری سلسله همایش های متنوع و کارگاه های چندی در قالب مدارس تابستانی و زمستانی آن در تهران و بعضاً استان‌های مختلف هستیم که مجموعاً در هدایت تحصیلی دانشجویان و تشویق و افزایش مشارکت ایشان مؤثر بوده است.
وی با اشاره به الزامات ورود معیارهای زبان شناسی به کتاب‌های دانشگاهی اظهار کرد: اگر منظور از کاربردی شدن دستاوردهای زبان شناسی جدید در حوزه زبان فارسی (زبان ملی و رسمی) است، متأسفانه هنوز تحولات اخیر در کتاب‌های درسی مدارس همسو با این دستاوردها و آشنایی دانش‌آموزان و دانشجویان در رشته‌های مختلف با تحقیقات زبان شناسی محض و کاربردی قابل رؤیت نیست ولی به عنوان نمونه می‌توان از اعمال پیشنهادات زبان شناسان برای ساماندهی خط فارسی با محوریت دستور خط مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی در کتاب‌های درسی و همچنین تحولات پیشنهادی جدید در دستور زبان فارسی (صرف و نحو) و آشنایی دانش‌آموزان و دانشجویان با اصطلاحات این حوزه‌ها یاد کرد که تحقق چنین آرزویی از طریق افزایش آشنایی اعضای شورای تألیف کتب درسی مدارس با تحولات زبان شناسی نوین و بهره گیری بیش از پیش از زبان شناسان در این کمیته‌هاست.
عضو هیات علمی گروه زبان شناسی دانشگاه بیرجند درباره میزان هدفمندی در انتخاب موضوعات راهگشا در پایان نامه های دانشجویی اقزود: از اواسط دهه ۱۳۸۰ با امکان دسترسی به سوابق پژوهش‌های زبان شناختی در سایر دانشگاه ها، امکان سوق پایان نامه‌های دانشجویی به سمت رفع خلاءهای پژوهشی فراهم تر شد. امروز انجمن زبان شناسی ایران می تواند با بهره گیری از ابزارهای علم سنجی، هدف گذاری مناسب تری را از حیث پوشش حوزه های تحقیقاتی کمتر مطالعه شده و نیز بومی سازی زبان شناسی به گروه‌های آموزشی پیشنهاد دهد.
ناصح در زمینه میزان اثربخشی زبان شناسی در مطالعات فرهنگی یادآور شد: یکی از شاخه‌های مطالعاتی در زبان شناسی نوین، تعامل زبان با فرهنگ است؛ به این معنی که تنوع زبان‌ها می‌تواند در تکثر دیدگاه‌های فرهنگی مؤثر افتد و گویشوران زبان‌های مختلف از زاویه دانش زبانی خود به ملاحظات فرهنگی به گونه‌های متنوع بنگرند، لذا چون زبان آیینه‌ای از فرهنگ جامعه است، مطالعات فرهنگی در هر کشور به طور ذاتی با مطالعات زبانی در پیوند است و ارتقاء فرهنگ عمومی هر کشور می‌تواند با تعمیق دانش زبانی گویشوران آن و آشنایی متخصصان حوزه‌های فرهنگی با دستاوردهای زبان‌شناسی محقق شود. وی یادآور شد: از سویی بخشی از دیپلماسی فرهنگی از رهگذر دیپلماسی زبانی صورت می‌گیرد به ویژه در مورد کشورهایی چون ایران که از تکثر و تنوع قومی و زبانی و گویشی برخوردار است که بی‌گمان تقویت مطالعات مشترک زبانی و گویشی میان ایران و سایر کشورهای همسایه می‌تواند به افزایش همگرایی فرهنگی کمک کند.